„Brzmi dobrze, tylko popraw ten styl” – to prawdopodobnie najczęstszy komentarz, jaki słyszą początkujący autorzy otrzymujący recenzję pierwszego artykułu. Academic writing bywa postrzegane jako zbiór sztywnych konwencji. W rzeczywistości jest jednak czymś znacznie bogatszym – jest językiem nauki, który pozwala dzielić się odkryciami na równych prawach, niezależnie od dziedziny i ojczystego języka autora.

Dla kogo jest pisanie akademickie?

Jeśli studiujesz i masz przed sobą napisanie zaliczeniowego eseju, pracujesz nad rozdziałem doktoratu albo przygotowujesz raport z projektu R&D w firmie, to wkraczasz w świat academic writing. Każda sytuacja wymaga nieco innej formy wypowiedzi, ale łączy je jeden cel: przekazać wiedzę tak, aby odbiorca mógł ją zweryfikować, powtórzyć i wykorzystać. Publicystyka stawia na styl i emocje, natomiast pisarstwo akademickie – na przejrzystość, systematyczność i dowody.

Cztery twarze academic writing

Nie istnieje jeden, uniwersalny „styl naukowy” – są raczej cztery główne tryby, które przenikają się w różnych konfiguracjach. Styl opisowy to fundament metodologii: suchy zapis tego, co, gdzie i jak zostało zrobione. Styl analityczny pojawia się, gdy z samego zbioru faktów wyłaniasz pewne prawidłowości. W przeglądzie literatury lub rozdziale z wynikami dzielisz dane na kategorie, porównujesz je i wyciągasz wnioski. W ten sposób powstaje logiczna struktura akapitów: twierdzenie → argument → konkluzja. Styl argumentacyjny wkracza tam, gdzie trzeba kogoś przekonać na przykład o tym, że twoja hipoteza lepiej wyjaśnia dane zjawisko albo że proponowana metoda przewyższa dotychczasowe. Język jest tu bardziej stanowczy, ale podparty dowodami: kontrargument zostaje przytoczony i obalony, wniosek jest wyprowadzony z danych. Styl krytyczny to soczewka ustawiona na cudze (czasem także własne) słabości: ograniczenia próby badawczej, luki w teorii, błędy pomiaru. Dobry tekst krytyczny nie jest jednak miażdżącą recenzją, ale raczej uwypukla plusy i minusy, aby wskazać drogę rozwoju.

Większość gatunków akademickich łączy kilka z tych trybów. Typowy artykuł empiryczny w naukach przyrodniczych zaczyna się opisowo, przechodzi w analizę statystyczną, a w dyskusji nabiera tonu argumentacyjno‑krytycznego. W eseju filozoficznym można odwrócić kolejność: rozpocząć tezą (argumentacja), następnie w świetle literatury ją rozebrać (krytyka) i dopiero na końcu podsumować fakty (opis).

Format to nie detal – to mapa

Najbardziej rozpowszechnioną mapą jest układ IMRAD (Introduction, Methods, Results, Discussion). Jeśli prowadzisz badania eksperymentalne, to dzięki trzymaniu się tego schematu ułatwiasz recenzentom błyskawiczne znalezienie potrzebnej sekcji. W humanistyce częściej wybiera się rozbudowany esej problemowy lub narracyjny przegląd literatury, gdzie swoboda kompozycji jest większa, ale i tak struktura powinna prowadzić czytelnika jasno od pytań badawczych do wniosków.

W biznesie i naukach społecznych popularnością cieszy się studium przypadków – historie konkretnej organizacji albo wydarzenia pozwalające zilustrować daną teorię. Niezależnie od formatu fundamentem pozostaje jasna struktura: każda sekcja ma odpowiedzieć na inne pytanie (dlaczego, jak, co, co z tego?).

Cytuj z głową – APA, MLA, Chicago?

Styl cytowania to drogowskaz, dzięki któremu czytelnik samodzielnie odnajdzie źródło. Psychologowie odruchowo sięgają po APA (nazwisko, rok), historycy upodobali sobie Chicago z obfitymi przypisami dolnymi, a inżynierowie wybierają IEEE, gdzie numer w nawiasie [5] odsyła do listy źródeł znajdującej się na końcu. Style różnią się nie tylko bibliografią: APA narzuca układ tabel, MLA – sposób zapisu mediów, Chicago – format tytułów. Kluczowa zasada jest prosta: sprawdź wytyczne czasopisma lub wydziału, zanim napiszesz pierwszy akapit. Zmiana stylu cytowania po napisaniu pracy to utrapienie wielu studentów.

Jak dobrać styl do zadania?

Eksperyment laboratoryjny? Sięgnij po opisowo‑analityczny ton i układ IMRAD, a cytowania zapisz w stylu APA. Nowa teoria w humanistyce? Argumentacyjny esej z miejscem na krytykę konkurencyjnych ujęć, a do cytowania wybierz MLA lub Chicago. Raport z wdrożenia w firmie IT? Studium przypadku, narracja łącząca opis z analizą, a do cytowania najczęściej wybiera się IEEE.

Kilka praktycznych rad na koniec

Czytaj najlepszych w swojej dziedzinie – analiza stylu nagrodzonych artykułów podpowie ci, jak układać akapity i prowadzić argumentację. Zaplanuj tekst przed pisaniem – prosty konspekt (punkty lub diagram) oszczędzi godziny poprawek. Dbaj o przejrzystość – krótkie zdania, konkrety i przykłady zamiast ogólników, unikaj ozdobników. Korzystaj z menedżera bibliografii (Zotero, Mendeley, EndNote) – to drobna inwestycja w czas, która zwraca się, gdy czasopismo w ostatniej chwili prosi o zmianę stylu cytowań. Rewizja to połowa sukcesu – odstaw tekst choćby na dzień, przeczytaj na głos, poproś koleżankę o opinię. Academic writing to gra zespołowa. Pisanie akademickie bywa wymagające, ale daje nagrodę większą niż tylko publikacja w czasopiśmie z wysokim współczynnikiem wpływu. Pozwala twórcom – studentom, naukowcom – zamykać idee w formy, które nie tracą sensu w wyniku tłumaczenia i po upływie lat. Gdy opanujesz język nauki, twoje odkrycia będą przemawiać głośniej niż jakikolwiek slogan. Powodzenia w tej podróży!

Gdzie znaleźć oficjalne wytyczne?

APA Style – serwis American Psychological Association z szablonami, blogiem i tutorialami – https://apastyle.apa.org/

Purdue OWL – darmowy portal, który porównuje APA, MLA i Chicago i zawiera szczegółowe przykłady – https://owl.purdue.edu/owl/research_and_citation/resources.html?

MLA Style Center – autoryzowana strona MLA z interaktywnym kreatorem cytowań – https://style.mla.org/

Chicago Manual of Style Online – Citation Quick Guide – szybkie przykłady obu wersji – https://www.chicagomanualofstyle.org/

IEEE Reference Guide (PDF) – oficjalny przewodnik dla autorów posługujących się IEEE, pełne formaty źródeł – https://journals.ieeeauthorcenter.ieee.org/wp-content/uploads/sites/7/IEEE_Reference_Guide.pdf

Harvard (Cite Them Right, Open University) – praktyczny poradnik, popularny w wielu brytyjskich uczelniach – https://www5.open.ac.uk/library/referencing-and-plagiarism/quick-guide-to-harvard-referencing-cite-them-right

Aleksandra Rabenda

fot. Canva